Kopalnia „Bełchatów" jako wielkie zbiorowisko ludzkie (pod koniec lat 80. zatrudniała ok. 12.500 osób) jest ogniskiem skupiającym wiele poglądów, stanowisk i opcji politycznych. W różnych okresach historycznych, a pomimo zaledwie 25-letniego okresu istnienia Kopalnia funkcjonowała już w dwóch diametralnie różnych systemach, była wystawiona na działanie silnych emocji prowadzących niekiedy do zachwiania produkcji energii w sąsiedniej Elektrowni „Bełchatów".

Być może niektóre z bardzo głośnych konfliktów w KWB „Bełchatów" miały podtekst polityczny, jednak na pewno większość z nich miała podłoże społeczne, charakterystyczne dla całego życia społecznego w Polsce tamtych okresów. Były również konflikty dotyczące spraw personalnych

W opisie największych wstrząsów społecznych, które poruszyły Kopalnią, staraliśmy się ominąć wszelkie podteksty i plotki skupiając się jedynie na faktach towarzyszących tym napiętym dniom.

Pierwsze poważne napięcia były związane z wydarzeniami ogólnopolskimi roku 1980. Młode, powstające dopiero przedsiębiorstwo z nie ukształtowanym do końca składem załogi, w dużej części (zwłaszcza członkowie nowego związku zawodowego „Solidarność”) popierało przelewającą się przez Polskę falę protestów mających na celu zmianę socjalistycznej rzeczywistości. Pomimo bardzo gwałtownej dyskusji i napięć nie było przerw w pracy Kopalni.

Kolejny gorący okres w dziejach naszego przedsiębiorstwa nastąpił w latach 1988-89.

Tak jak w całym kraju zaczęły się odzywać głosy o pluralizmie związkowym, legalizacji podziemnej - od wprowadzenia stanu wojennego - „Solidarności", potrzebie zwołania „okrągłego stołu" na temat najważniejszych w Polsce zagadnień. Załoga dostrzegła również konieczność zmian w obowiązujących zasadach wynagradzania oraz nadążania za nasilającą się inflacją.

Pierwszymi symptomami oczekiwań pracowników Kopalni były wnioski zgłoszone na wiecu, który odbył się w Warsztatach

Naprawczych w dniu 23 sierpnia 1988 roku. Najważniejszymi z nich były:

• wprowadzenie pluralizmu związkowego,
• odwołanie godziny milicyjnej wprowadzonej w niektórych województwach kraju,
• wystąpienie Kopalni z Ogólnokrajowego Gwarectwa Węgla Brunatnego,
• likwidacja tzw. Pseudo umysłowych stanowisk pracy,
• likwidacja rekomendacji partyjnej przy awansach,
• likwidacja talonów na samochody oraz kilka wniosków dotyczących wewnętrznych uregulowań płacowych.

W tym czasie trwały prace nad opracowaniem i wdrożeniem „Porozumienia branżowego" w sprawie systemu wynagradzania W przemyśle węgla brunatnego. Porozumienie to zostało zawarte w dniu 10 stycznia 1989 roku z datą obowiązywania od l stycznia 89 r. Jego stronami byli: Dyrektor Generalny Wspólnoty Energetyki i Węgla Brunatnego, Federacja Związków Zawodowych Górników i Federacja Związków Zawodowych Górnictwa Węgla Brunatnego. Porozumienie to było jednym z punktów zapalnych konfliktu, który wybuchł w następnych miesiącach.

Tymczasem na początku 1989 roku do dyrektora Kopalni skierowany został list sygnowany przez pięciu pracowników KWB Bełchatów" (Jana Skrobisza, Wiesława Dobkowskiego Józefa Pólkowskiego, Józefa Węgrzyńskiego i Edwarda Olszewskiego), W którym zgłoszono pod adresem dyrekcji szereg zarzutów dotyczących głównie represjonowania pracowników za przekonania polityczne, samowoli w rozdzielaniu przywilejów i sprzeczności interesów występujących pomiędzy załogą i kierownictwem kopalni.

Efektem tego listu było spotkanie dyrekcji z autorami listu oraz innymi pracownikami będącymi członkami komitetu założycielskiego NSZZ „Solidarność". W trakcie spotkania podczas gorącej dyskusji poruszono wiele wątków z bieżącego życia Kopalni oraz poszczególnych pracowników, a także szereg tematów ogólnych. Atmosfera spotkania i dyskusji była bardzo napięta. W dniu 26 stycznia 1989 roku powstały w trakcie wiecu Komitet Negocjacyjny ogłosił listę 14 postulatów zgłoszonych przez załogę.

Odpowiedzią dyrekcji na powyższe postulaty było obszerne stanowisko rozkolportowane na terenie Kopalni w dniu l lutego 1989 r. Wyjaśnienia Dyrekcji nie spotkały się z aprobatą Komitetu Negocjacyjnego i w związku z tym 2 lutego przekształcił się on w komitet Strajkowy, który swoją pierwszą uchwałą ogłosił pogotowie strajkowe na terenie całej Kopalni. Od tego momentu rozpoczęły się gorączkowe rozmowy pomiędzy dyrekcją Kopalni a Komitetem Strajkowym na temat rozwiązania zaistniałego konfliktu. Jednak stanowisko przedstawione 6 lutego wskazywało, że strajk jest nieunikniony.

Wskutek braku porozumienia jeszcze w tym samym dniu rozpoczął się strajk okupacyjny w Warsztatach Naprawczych, zaś od północy 8 lutego przestały pracować koparki. Utrzymano ciągłość odwodnienia odkrywki. Brak porozumienia pomiędzy stronami konfliktu wynikał przede wszystkim ze zgłaszanej przez dyrekcję niemożności realizacji postulatów płacowych.

Akcja strajkowa została zawieszona po kilku dniach wyczerpujących negocjacji dzięki podpisaniu w dniu 9 lutego o godz. 4.30 nad ranem porozumienia, w którym dyrekcja zobowiązała się do podniesienia wynagrodzenia dla każdego pracownika Kopalni o 21.000 zł. Porozumienie precyzowało również realizację wszystkich pozostałych 13 postulatów.

Dodatkowo dyrekcja zobowiązała się rozpatrzyć wszystkie wnioski od załogi, które wpłynęły do Komitetu Strajkowego w czasie strajku.

Strajk został zawieszony, jednak następstwem zgłoszonych postulatów były negocjacje pomiędzy Komitetem Strajkowym a dyrekcją w sprawie zmian w Porozumieniu Płacowym. Należy przy tym zaznaczyć, że w lutym i marcu, kiedy toczyły się negocjacje w sprawie tego Porozumienia, w kraju trwał znacznie ważniejszy proces - obradował Okrągły Stół. Między innymi Podzespół ds. Górnictwa podkreślał konieczność głębokiej reformy ekonomiczno-finansowej polskiego górnictwa węgla brunatnego oraz właściwej polityki cenowej dla węgla brunatnego (protokół porozumienia z 21 marca 1989 r.)

Trudne rozmowy toczące się w naszej Kopalni znalazły pomyślny finał w dniu 30 marca 1989 r., kiedy podpisany został „Protokół końcowy pomiędzy Komitetem Strajkowym, NSZZ Pracowników Górnictwa a Dyrekcją Kopalni Węgla Brunatnego BEŁCHATÓW w sprawie wprowadzenia porozumienia płacowego z dnia 10.1.89 r. i zmianami proponowanymi do porozumienia. Strajk w Kopalni Węgla Brunatnego „Bełchatów" w 1989 roku zapowiadał głębokie przemiany, które niebawem nastąpiły w kraju i wywołał wielkie zainteresowanie krajowych i zagranicznych mediów.

Kolejny incydent strajkowy przydarzył się Kopalni „Bełchatów" na początku 1991 roku. Najpierw pracownicy zrzeszeni w NSZZ „Solidarność", a następnie NSZZ Pracowników Górnictwa, przy poparciu ZZ Kadra i Rady Pracowniczej zażądali od Rządu Rzeczypospolitej Polskiej ustalenia na właściwym poziomie ceny węgla brunatnego, złagodzenia tzw. popiwku w celu poprawy sytuacji płacowej w naszej Kopalni i analogicznego jak w węglu kamiennym traktowania pracy górniczej. Protest górników z Kopalni „Bełchatów" był echem trwającego właśnie strajku w KWB „Konin". Skutkiem protestu, który w efekcie końcowym wymusił na rządzie przystąpienie do rozmów, było ogłoszenie najpierw pogotowia strajkowego, a następnie przeprowadzenie w dniu 8 lutego 1991 roku dwugodzinnego strajku ostrzegawczego polegającego na wstrzymaniu dostaw węgla do Elektrowni „Bełchatów".

Następne lata upłynęły na budowaniu mocnej pozycji Kopalni „Bełchatów" na krajowym rynku energii i stabilizacji ekonomicznej. Stosunkowo dobra pozycja naszej firmy, a także całej branży węgla brunatnego oraz zamierzenia rządu związane z planami przystąpienia do Unii Europejskiej i koniecznością dostosowania polskiego przemysłu do jej wymogów spowodowały powstanie zamiarów przekształceń własnościowych w sektorze elektroenergetycznym. Chcąc wymusić na rządzie uzgadnianie wszelkich decyzji dotyczących przekształceń w naszej Kopalni Komisja Zakładowa NSZZ „Solidarność" przeprowadziła w dniu 18 lutego 1994 roku kilkugodzinny strajk ostrzegawczy.

W ciągu następnych kilku tygodni trwały intensywne rozmowy i negocjacje pomiędzy Ministerstwem Przemysłu i Handlu a przedstawicielami związków zawodowych i załóg przedsiębiorstw przemysłu eletroenergetycznego mające na celu ustalenie najlepszej drogi przekształceń Sytuacja wewnętrzna kopalń i elektrowni oraz klimat rozmów pozwalały przypuszczać, że przekształcenia odbędą się bez większych zakłóceń. W dniu 23 marca 1994 roku Minister Przemysłu i Handlu Marek Poi wydał decyzję Nr 30 w sprawie organizacji prac nad utworzeniem struktur holdingowych w sektorze elektroenergetyki. Na mocy tej decyzji Pełnomocnikiem Ministra do organizacji bełchatowskiej struktury holdingowej został dyrektor Kopalni mgr inż. Jerzy Wagenknecht. Decyzja Nr 30 nie była spójna z ustaleniami z centralami związkowymi zakładającymi tzw. restrukturyzację oddolną. W związku z tym we wszystkich kopalniach węgla brunatnego w Polsce reakty- wowane zostały Komitety Strajkowe i pod adresem MPiH zgłoszono żądanie anulowania tej Decyzji. Wiele kontrowersji budziła również będąca załącznikiem do Decyzji Nr 30 tzw. „umowa ramowa" w sprawie gwarancji pracowniczych dla załóg przekształcanych przedsiębiorstw.

W związku z tą sytuacją powstał Ogólnokrajowy Komitet Strajkowy NSZZ „Solidarność" Kopalń Węgla Brunatnego i w dniu 8 kwietnia 1994 roku do Premiera Rządu RP Waldemara Pawlaka zgłosił żądanie uchylenia Decyzji Nr 30 MPiH. Efektem braku reakcji premiera i rządu miała być czynna akcja strajkowa. Podobne pismo do Premiera skierował Związek Zawodowy Górnictwa Węgla Brunatnego KWB "Bełchatów" Analogicznie stanowisko prezentował Związek zawodowy Pracowników Ruchu Ciągłego. W Kopalni sytuacja zaczynała "gęstnieć". 19 kwietnia Komitet Strajkowy NSZZ "Solidarność" oraz GWB i ZZ PRC poinformowały dyrektora, że w przypadku braku decycji Ministra o uchyleniu Decyzji Nr 30 od dnia 21 kwietnia rozpoczęty zostanie strajk okupacyjno-rotacyjny. W kolejnych dniach, wskutek braku sygnałów o anulowaniu Decyzji Nr 30, następowała eskalacja akcji strajkowej.

Żadnych efektów nie przynosiły liczne rozmowy pomiędzy Komitetem Strajkowym a dyrekcją Kopalni oraz alarmujące o wyczerpaniu się zapasów paliwa wnioski Elektrowni o wznowienie dostaw węgla. Trwał strajk we wszystkich kopalniach węgla brunatnego. Zdając sobie sprawę z możliwości konsekwencji rozwijającego się strajku dla krajowego systemu energetycznego oraz wielkiego oddźwięku w mediach M.Pol postanowił zawiesić oprotestowaną Decyzję Nr 30.

Pomimo tego strajk nie został przerwany. W dniu 26 kwietnia 1994 roku minister Marek Pol uchylił Decyzję Nr 30. Pomimo tego strajk nie skończył się. Strajkujące załogi kopalń węgla brunatnego żądały realizacji wszystkich zgłoszonych w międzyczasie postulatów. Dopiero 30 kwietnia 1994 roku Ogólnokrajowy Komitet Strajkowy Kopalń Węgla Brunatnego oraz Minister Przemysłu i Handlu Marek Pol podpisali porozumienie kończące strajk i wznowiono dostawę węgla do elektrowni. Prace nad restrukturyzacją sektora elektroenergetycznego rozpoczęły się od nowa.

Dopiero rok 1999 przyniósł zmiany struktury własnościowej Kopalni Węgla Brunatnego "Bełchatów" planowane w roku 1994. Ostatnia poważna sytuacja kryzysowa wystąpiła w Kopalni w 1997 r. trzy związki: NSZZ "Solidarność", ZZ Pracowników Ruchu Ciągłego oraz ZZ Górnictwa Węgla Brunatnego wystąpiły do załogi nadzwyczajnym komunikatem związkowcy zarzucili dyrektorowi firmy Jerzemu Wagenknechtowi złą współpracę z przedstawicielami związków i rady pracowniczej.

Ich zdaniem postawa dyrektora uniemożliwiała osiągnięcie porozumienia w kwestiach dotyczących Regulaminu Pracy, Zakładowego Układu Zbiorowego, deputatu węglowego dla emerytów i rencistów, zakładowego regulaminu świadczeń socjalnych, służby zdrowia oraz mieszkań zakładowych. Trzy związki zawodowe podjęły uchwały, iż jedyną gwarancją rozwiązania problemów i normalnej współpracy z dyrekcją jest ustąpienie J. Wagenknechta ze stanowiska dyrektora KWB „Bełchatów" ze skutkiem natychmiastowym. W komunikacie napisali, iż „...w przypadku dalszego zajmowania przez mgr. inż. Jerzego Wagenknechta stanowiska Dyrektora, zostaną podjęte przez związki zawodowe stosowne działania statutowe łącznie z podjęciem czynnej akcji strajkowej...".Z zarzutami przedstawionymi przez związkowców nie zgodził się dyrektor. Próby mediacji zakończyły się niepowodzeniem.

Stanowisko trzech związków zawodowych zostało poparte przez czwarty związek działający w Kopalni, tzn. Kadrę oraz nowo utworzony związek zawodowy F l. W poniedziałek 10 lutego 1997 roku o godzinie 10.00 odbył się wiec pracowniczy przed budynkiem dyrekcji. W wiecu uczestniczyła znaczna część załogi, która w sposób zorganizowany przemaszerowała pod Pentagon (potoczna nazwa budynku dyrekcji). Reperkusją zaburzeń społecznych były zmiany w prezydium rady pracowniczej. Dotychczasowy przewodniczący RP Witold Poszwiński został odwołany, natomiast sekretarz Krzysztof Kotodziejczyk złożył rezygnację. 11 lutego 1997 r. związki zawodowe działające w Kopalni zwróciły się do rady pracowniczej o zajęcie stanowiska odnośnie zaistniałego konfliktu i podjęcie uchwały o odwołanie dyrektora zgodnie z obowiązującą procedurą wynikającą z Ustawy o samorządzie załogi przedsiębiorstwa. Z dniem 17 lutego związki zawodowe powołały Międzyzwiązkowy Komitet Strajkowy oraz ogłosiły pogotowie strajkowe w przedsiębiorstwie. Od tej chwili wydarzenia w Kopalni potoczyły się bardzo szybko. 19 lutego Komitet Strajkowy wydał Komunikat Nr l o następującej treści: „Komitet Strajkowy NSZZ „Solidarność" oraz Związku Zawodowego Fl rozpoczął strajk w dniu dzisiejszym o godz. 7.00.

Do czasu podjęcia Uchwał przez organy statutowe Związku Zawodowego Pracowników Ruchu Ciągłego oraz Związku Zawodowego Górników Węgla Brunatnego Komitet Strajkowy NSZZ „Solidarność" i F l domaga się:


1. Natychmiastowego odwołania mgr. inż. Jerzego Wagenknechta ze stanowiska dyrektora KWB „Bełchatów",
2. Nierepresjonowania uczestników strajku,
3. Zapłaty dla uczestników za czas strajku.


Międzyzwiązkowy Komitet Strajkowy postanawia:
1. Nie wstrzymać dostaw węgla do Elektrowni „Bełchatów",
2. Zabezpiecza przenośniki taśmowe do dyspozycji MKS KWB „Bełchatów",
3. Zabezpiecza bramy wjazdowe do KWB „Bełchatów".

Pod komunikatem znalazły się już podpisy przedstawicie ZZ GWB i ZZ PRC. W konflikt wewnątrzkopalniany zaangażował się równie: niejako przypadkiem, Zarząd Regionu Piotrkowskiego NSZ^ „Solidarność", który uchwałą Nr 157/97 z dnia 18 lutego w) wykreślił z rejestru Komisji Zakładowych Komisję NSZZ „Soidarność" w KWB „Bełchatów" (powody wewnątrzzwiązkowe) Zdaniem dyrekcji proklamowany strajk był strajkiem nielegalnym. Zgodnie z Ustawą o rozwiązywaniu sporów zbiorowych strajk jest środkiem ostatecznym i nie może dotyczyć spraw personalnych (może dotyczyć warunków pracy, płac lub świadczeń socjalnych, i to wyłącznie po wyczerpaniu wszystkich ustawowych możliwości rozwiązania sporu).

Strajk był uznany przez dyrekcję za nielegalny, gdyż:
1. Pracodawca nie byt w sporze zbiorowym z pracownikami
2. Nie zostało zorganizowane głosowanie zgodnie z art. 20 Ustawy o rozwiązywaniu sporów zbiorowych,
3. W KWB „Bełchatów" od dn. 18 lutego nie istniała Komisja Zakładowa NSZZ „Solidarność", a komunikat strajkowy był firmowany m.in. przez nie istniejącą Komisję.

20 lutego doszło do spotkania strony dyrekcyjnej, reprezentowanej przez Czesława Wojciechowskiego (zastępcę dyrektora ds. technicznych), Kazimierza Kozioła (zastępcę dyrektora ds. inwestycyjnych) i Zdzisława Drobniewskiego (zestępce dyrektora ds. pracowniczych) z przedstawiciela MKS-u. Podczas spotkania określono zasady prowadzenia ruchu Kopalni, funkcjonowania radiowęzła zakładowego oraz organizacji wieców. Iskrą eskalującą strajk była wspomniana decyzja ZR NSZZ „Solidarność" o wykreśleniu KZ NSZZ „Solidarność" z reje stru Komisji Zakładowych.

21 lutego Komitet Strajkowy NSZZ; „Solidarność" w Kopalni podjął uchwałę o następującej treść: „Komitet Strajkowy NSZZ „Solidarność" KWB „Bełchatów" domaga się cofnięcia uchwały 157 o bezpodstawnym wykreśleniu z rejestru Zarządu Regionu Piotrkowskiego NSZZ. „Solidarność" KWB „Bełchatów". W przypadku niecofnięcia uchwały do godziny 15.00 Komitet Strajkowy podejmie decyzję o wstrzymaniu dostaw węgla do Elektrowni Bełchatów". Minister Skarbu Państwa Mirosław Pietrewicz bardzo poważnie podszedł do konfliktu występującego w Kopalni. Postanowił on rozpatrzyć kwestię personalną niezwłocznie po otrzymaniu stanowiska rady pracowniczej w tej sprawie stanowisko rady pracowniczej odnośnie odwołania dyrektcra zostało wypracowane w dniu 21 lutego.

Uchwała rady była zgodna z postulatami związkowców. Międzyzwiązkowy Komitet Strajkowy w tym samym dniu wystosował do ministra list, w którym zażądał odwołania dyrektora do godziny 20.00. W przypadku niepodjęcia oczekiwanej decyzji związkowcy zagrozili wstrzymaniem dostaw węgla do Elektrowni „Bełchatów". Tak też się stało. 21 lutego od godziny 20.00 wstrzymane zostały dostawy węgla do Elektrowni „Bełchatów".

Przez cały czas strajku dostarczany był węgiel do bloków nr 11 i 12 które są blokami ciepłowniczymi dostosowanymi do dostarczania ciepła do Bełchatowa. Podczas trwania strajku liczba postulatów zwiększyła się z jednego (odwołanie dyrektora) do dziewiętnastu. Podczas trudnych dni strajkowych przedstawiciele rady pracowniczej byli gośćmi Ministra Skarbu Państwa, podobnie zresztą jak dyrektor J. Wagenknecht. 25 lutego od godziny 11.30, wskutek postępu rozmów przedstawicieli MKS w Ministerstwie Skarbu Państwa wznowione zostały dostawy węgla do Elektrowni. MKS ze względów technologicznych zezwolił również na uruchomienie ciągu K-45 oraz Z-97 z powodu zwałowania popiołu z Elektrowni „Bełchatów". Pozostały ruch na Kopalni był nadal zatrzymany.

W tym właśnie dniu dyrektor Kopalni J.Wagenknecht złożył na ręce ministra M. Pietrewicza rezygnację z zajmowanego stanowiska. W obszernym liście do ministra dyrektor nie zgodził się z żadnym z zarzutów wysuwanych przez związkowców; rezygnację złożył „dla dobra przedsiębiorstwa chowania jego szansy na dalszy rozwój związany z budową Odkrywki Szczerców". Od godziny 23.00 dnia 25 lutego 1997 roku MKS zawiesił strajk. Wobec braku potwierdzenia informacji o przy złożonej przez dyrektora rezygnacji MKS postanowił z dniem 28 lutego od godziny 9.00 wznowić czynną akcję strajkową wstrzymując dostawy węgla do Elektrowni „Bełchatów' Do akcji tej nie doszło, gdyż związkowcy otrzymali kserokopię odwołania - z dniem 26 lutego - J. Wagenkneehi stanowiska dyrektora KWB „Bełchatów". Wydarzenia te zakończyły epizody strajkowe występujące dotychczas w KWB „Bełchatów".

Żródło: Andrzej Hochman, Krzysztof Kołodziejczyk, Włodzimierz Kula, Wiktor Musielak, Jerzy Ożóg. "Kopalnia Węgla Brunatnego Bełchatów" SA Inowrocław "Druk Intro", ISBN 83-7208-19-4 str.157-164